VHO- Kết quả khảo sát mới đây của các đơn vị chức năng cho thấy, 265 di tích thuộc khu phố cổ Hội An đang bị mối, mọt “tấn công” trở lại, gây hại ở mức nặng và rất nặng. Việc triển khai các giải pháp xử lý côn trùng hại gỗ tại di sản Hội An là điều cấp thiết.

Mối mọt tấn công các di tích ở Hội An

 Đợt điều tra khảo sát, đánh giá tình trạng côn trùng (mối, mọt) đối với gần 800 di tích do Viện Sinh thái và bảo vệ công trình phối hợp với Trung tâm Quản lý Bảo tồn di sản văn hóa Hội An (gọi tắt là Trung tâm) thực hiện đã phát hiện 265 di tích tại phường Minh An, Cẩm Phô và Sơn Phong trong khu phố cổ đang bị mối, mọt “tấn công”. Trong đó có khoảng gần 200 di tích có giá trị bảo tồn từ loại 3 đến đặc biệt trong khu phố cổ Hội An đang bị mối quay lại và gây hại nặng.

“Kẻ thù” âm thầm

Hàng loạt di tích nhà cổ nằm ở các tuyến đường trong khu vực khu phố cổ như đường Bạch Đằng, Lê Lợi, Phan Bội Châu, Nguyễn Duy Hiệu, Hoàng Diệu, Hoàng Văn Thụ… đang bị mối, mọt âm thầm “tấn công”. Một số di tích như nhà thờ tộc, đình Tiền Hiền, đình Ông Voi, đình Sơn Phong, Hội quán Triều Châu; Hội quán Hải Nam, miếu Hy Hòa, miếu Ngũ Hành… cũng đã bị mối, mọt gây hại nghiêm trọng, gây mất mỹ quan di tích, thậm chí có khả năng bị hư hỏng, phá hủy hoàn toàn nếu không có giải pháp phù hợp, xử lý triệt để.

 Người dân chỉ cây cột bị mối xâm hại

Nhiều di tích bị mối “tấn công” rất nặng vào các vị trí chịu lực của công trình như cột, trính, xiên và kèo gồ. Ngoài ra, một số vị trí dễ bị mối gây hại nhiều như cửa, vách, trần và sàn gỗ và nhiều vị trí khác dẫn đến gây mất an toàn, mất hình thức kiến trúc đặc trưng của di tích. Các di tích còn lại tuy không phát hiện nhiều dấu hiệu mối, mọt đang hoạt động nhưng các kết cấu gỗ trong công trình đều có hiện tượng từng bị mối tấn công và có khả năng quay lại tiếp tục xâm hại gỗ. Ngay tại di tích chùa Cầu, biểu tượng của di sản văn hóa thế giới phố cổ Hội An, trong những lần khảo sát gần đây của Trung tâm cũng ghi nhận nhiều cột, kèo bị hư hỏng, mục rỗng do mối, mọt tấn công. Chị Hồng Linh (nhà cổ số 41, đường Nguyễn Thái Học) cho biết do Hội An nằm ở cuối nguồn Thu Bồn, những cơn lũ lụt hằng năm, cùng với đó thời tiết nắng nóng, mưa gây ẩm mốc là “môi trường” để mối, mọt sinh trưởng, phát triển nhanh. Nhiều ngôi nhà cổ trong khu phố cổ Hội An có tuổi đời hàng trăm năm đang ngày càng xuống cấp vì nhiều nguyên nhân, tác động từ thiên tai, thời gian, cùng với đó, sự tấn công của mối, mọt càng khiến những ngôi nhà kiến trúc gỗ càng xuống cấp nhanh hơn.

“Như trong năm 2020, từ cuối tháng 9 đến tháng 10, phố cổ Hội An hứng chịu gần 10 trận lũ lụt lớn, nhỏ, mối xuất hiện dày đặc hơn, ngôi nhà của gia đình cũng như nhiều nhà cổ khác ở Hội An đã rệu rã sau những trận bão, lũ, lại gồng mình “chịu trận” với sự phá hoại kết cấu gỗ của mối, mọt”, chị Linh chia sẻ. Chủ nhân của những ngôi nhà cổ khác cũng chỉ biết áp dụng những phương pháp thủ công, kinh nghiệm dân gian để cố gắng chống đỡ phần nào sự hư hại do mối, mọt xâm hại. Tuy nhiên, những ngôi nhà, di tích này kiến trúc chủ yếu là gỗ, mối mọt xâm nhập từ dưới lòng đất và ăn dần sâu vào bên trong các kết cấu gỗ nên hư từ bên trong dần ra, khó phát hiện sớm và cũng không thể xử lý triệt để. Những ngôi nhà trong phố cổ liền vách nhau, càng thuận lợi cho các loại côn trùng này tấn công. Nhiều di tích bị dột, ẩm thấp cũng là nguyên nhân chính khiến mối tấn công nhanh.

Cần có biện pháp xử lý tổng thể

 Nhiều cấu kiện gỗ tại di tích phố cổ bị mối, mọt tấn công

Ông Phạm Phú Ngọc, Giám đốc Trung tâm cho biết mối là loại côn trùng gây hại nguy hiểm, phá hoại một cách âm thầm và mạnh mẽ, là một trong những nguy cơ gây xuống cấp nhanh, mang tính thách thức đối với di tích. Công tác phòng, chống mối, mọt cho các di tích là hoạt động thường xuyên mà Trung tâm triển khai thực hiện để kịp thời ngăn ngừa, xử lý nguy cơ mối, mọt gây ra thiệt hại lớn đối với di tích.

Bên cạnh công tác chống mối, mọt còn phải chú trọng duy tu bảo dưỡng di tích thường xuyên vì loại côn trùng này hiện diện thường xuyên. Việc xử lý côn trùng hại gỗ tại khu phố cổ Hội An là rất cấp thiết nhằm ngăn chặn kịp thời sự phá hại của các tổ mối gây ra cho công trình, đồng thời ngăn ngừa mối tái xâm nhập trở lại. Ngoài quần thể di tích kiến trúc trong khu phố cổ thì ở Hội An hiện còn có gần 370 di tích ngoài khu phố cổ, hầu hết có sử dụng vật liệu gỗ. Vào tháng 1.2021, UBND TP Hội An đã có công văn thống nhất chủ trương cho phép Trung tâm hợp đồng với đơn vị tư vấn tiến hành khảo sát, đánh giá tình trạng mối, mọt tại các di tích ngoài khu phố cổ Hội An. Kết quả thực hiện sẽ là cơ sở định hướng về giải pháp phòng, chống mối mọt cho di tích trong thời gian đến. Trung tâm cũng đã lập dự án “Xử lý côn trùng hại gỗ khu phố cổ Hội An” chống mối, mọt cho toàn bộ phố cổ Hội An để trình HĐND TP Hội An trong kỳ họp sắp đến.

 Mối mọt đang là mối đe dọa đối với di tích ở đô thị cổ Hội An. Trong ảnh: Một ổ mối dưới lòng đất ăn sâu vào hệ thống cột Ảnh: Đ.THIỆU

Theo ông Ngọc, nếu triển khai được dự án chống mối các di tích phố cổ Hội An mang tính chất diệt và phòng mối tổng thể thì có thể đảm bảo cho khu phố cổ không còn sự tấn công phá hoại của mối. Do đó sẽ giảm được kinh phí hằng năm cho việc khắc phục hậu quả do mối mọt phá hoại. Trước đó, Cục Di sản văn hóa đã phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu phòng trừ mối (nay là Viện Sinh thái và Bảo vệ công trình thuộc Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam) thực hiện xử lý mối cho hai ô phố cổ ở Hội An bằng công nghệ mới, đưa ra các biện pháp xử lý phòng trừ mối cho từng loài mối cụ thể, kết quả không còn mối tấn công và phá hoại trong một thời gian dài.

Từ năm 2011-2013, Sở VHTTDL Quảng Nam, Trung tâm QLBTDSVH Hội An đã phối hợp cùng Viện Sinh thái và Bảo vệ công trình thực hiện dự án Phòng trừ côn trùng hại gỗ (mối mọt) trong khu phố cổ Hội An. Sau khi thực hiện, dự án đã mang lại hiệu quả và được đánh giá cao trong việc xử lý và phòng, chống mối cho toàn bộ Khu phố cổ. Sau nhiều năm toàn khu phố đã không có mối gây hại, các loại thuốc, chế phẩm sinh học được dùng xử lý không gây ô nhiễm môi trường nên được người dân đồng tình ủng hộ. Tuy nhiên, do điều kiện khí hậu, thời tiết, do đặc thù riêng của khu phố cổ Hội An công trình kết cấu chủ yếu là gỗ, chịu lũ lụt thường xuyên nên kết quả khảo sát mới đây đã ghi nhận tình trạng mối đã quay trở lại và đang gây hại các di tích. 

 THU HOÀI