VHO- Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc, nguyên Cục trưởng Cục Điện ảnh đã qua đời lúc 18h30 ngày 1.7.2023, hưởng thọ 90 tuổi. Ông đã sống và cống hiến trọn vẹn gần cả cuộc đời cho nền Điện ảnh Cách mạng Việt Nam.

 Tháng 1 năm 2014, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang thăm và chúc Tết gia đình NSND Bùi Đình Hạc Ảnh: Gia đình nghệ sĩ cung cấp

 Những tác phẩm đặc biệt xuất sắc của ông đã đặt nền móng cho việc xây dựng và phát triển vững chắc nền điện ảnh dân tộc. Đạo diễn Bùi Đình Hạc đã được phong tặng NSND đợt đầu tiên (1984), Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT (đợt III, 2007), cùng nhiều phần thưởng cao quý khác của Đảng, Nhà nước và các giải thưởng quốc tế có giá trị.

Tài năng xuất sắc

Khi tròn 25 tuổi, bộ phim tài liệu Nước về Bắc Hưng Hải do ông làm biên kịch và đạo diễn đã được tặng Huy chương vàng tại LHP quốc tế Moskva (1959) cho phim tài liệu xuất sắc nhất. Tác phẩm được coi là dấu mốc cho sự trưởng thành của điện ảnh tài liệu và cũng là giải thưởng chính thức đầu tiên tại một LHP quốc tế lớn dành cho điện ảnh Việt Nam. “Nước về Bắc Hưng Hải là một bộ phim lộng lẫy. Tại Liên hoan, chúng tôi đã xem gần 70 phim tài liệu, trong đó có 15 phim nói về các công trình kênh đập, nhưng tất cả chúng tôi đều nhất trí đánh giá Nước về Bắc Hưng Hải là bộ phim hay nhất. Phim được chú ý trước tiên là do nó có một sắc thái dân tộc rõ nét, phản ánh quá trình lao động anh dũng của hàng vạn nhân dân Việt Nam đang ra sức làm đổi thay đất nước. Giá trị thứ hai của phim là với một sức mạnh đặc biệt, nó nêu bật được những nét tình cảm và tế nhị của dân tộc Việt Nam…”, với những đánh giá từ BGK, Nước về Bắc Hưng Hải đã xác nhận trình độ và vị trí danh dự của phim tài liệu Việt Nam, thế giới bắt đầu biết đến điện ảnh Việt qua thành công của bộ phim. Phim cũng được tặng Giải thưởng Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ II (1973).

Phim tài liệu Anh Nguyễn Văn Trỗi sống mãi (biên kịch Bành Châu, 1964) tiếp tục khẳng định tài năng của ông với tính chính luận sắc bén, mạnh mẽ và cách sử dụng ngôn ngữ điện ảnh trữ tình, tinh tế. Nhà thơ Tố Hữu đã trực tiếp đọc bốn câu thơ do ông sáng tác ở đoạn kết của bộ phim: “Có những phút làm nên lịch sử/ Có cái chết hóa thành bất tử/ Có những lời hơn mọi bài ca/ Có con người như chân lý sinh ra…”. Bộ phim đã được tặng Huy chương bạc tại LHP quốc tế Moskva (1965), Giải thưởng Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ nhất (1970).

Bộ phim truyện Nguyễn Văn Trỗi (đạo diễn Bùi Đình Hạc, Lý Thái Bảo, 1966) tiếp tục được xây dựng như một bản anh hùng ca trữ tình. Phim được giải Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ nhất. Năm 1971, Đường về quê mẹ là bộ phim đầu tiên miêu tả cuộc chiến đấu của bộ đội chủ lực tại chiến trường Bắc Trung Bộ; được tặng thưởng Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ II (1973). Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc đã lập thành tích đặc biệt xuất sắc khi ông cùng lúc nhận giải thưởng cao nhất của LHP quốc gia dành cho phim tài liệu và phim truyện tại hai kỳ liên tiếp (2 Bông sen vàng năm 1970 và 2 Bông sen vàng năm 1973).

Ông cũng là một trong những nghệ sĩ điện ảnh hàng đầu đã theo bước chân thần tốc của Chiến dịch Hồ Chí Minh để ghi lại những hình ảnh lịch sử vô giá của đất nước trong những ngày tháng không quên của Đại thắng mùa xuân 1975.

Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh - nguồn cảm xúc vô tận

Trong sự nghiệp của Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc, những tác phẩm về cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh do ông làm đạo diễn đã tạo ấn tượng, cảm xúc mạnh mẽ trong lòng nhân dân Việt Nam và thế giới. Bộ phim tài liệu sử thi 2 tập: Nguyễn Ái Quốc đến với Lênin và Đường về Tổ quốc đã giành Bông sen vàng đặc biệt tại LHP Việt Nam lần thứ V (1980). Thành công của phim đã định hình và phát triển một phong cách sáng tác, thủ pháp nghệ thuật mới không chỉ trong thể loại phim chân dung lãnh tụ mà còn cả thể loại phim thể hiện những chặng đường cách mạng, những chiến công hào hùng, hy sinh bất khuất của quân dân ta trong sự nghiệp đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Năm 1990, kỷ niệm 100 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890-1990), đạo diễn Bùi Đình Hạc cùng đạo diễn Lê Mạnh Thích thực hiện bộ phim Hồ Chí Minh - Chân dung một con người. Bộ phim được đánh giá là tác phẩm điện ảnh thành công nhất về Bác Hồ, được công luận đánh giá cao và trân trọng đón nhận. Phim được tặng Giải thưởng Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ IX (1990).

 Đạo diễn Bùi Đình Hạc (đứng) và Quay phim Hồng Sến đang làm phim “Nước về Bắc Hưng Hải” năm 1959

Những tác phẩm điện ảnh của NSND Bùi Đình Hạc luôn là nơi hội tụ những tài năng văn học, nghệ thuật hàng đầu qua nhiều thế hệ. Các nhà văn, nhà báo Nguyễn Đình Thi, Hồng Hà, Thép Mới, Hồ Phương, Hữu Mai, Chu Lai đã tham gia viết lời bình và viết kịch bản; Nhà biên kịch Bành Bảo, Bành Châu, Nguyễn Thị Hồng Ngát, Đinh Thiên Phúc; Đạo diễn: Lý Thái Bảo, Lê Mạnh Thích; các nhà quay phim Hồng Sến, Lê Mạnh Thích; Nhạc sĩ Đàm Linh, Đỗ Hồng Quân… đã góp sức làm nên những tác phẩm mẫu mực của điện ảnh Việt Nam.

Không chỉ là một đạo diễn tài năng, ông còn có nhiều đóng góp trong lĩnh vực quản lý nhà nước. Ông làm đạo diễn phim tài liệu và phim truyện từ năm 1957. Thời gian từ năm 1976-1985, ông đã giữ trọng trách Phó Giám đốc rồi Giám đốc Xí nghiệp phim Tài liệu và Khoa học Trung ương; đơn vị đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động năm 1985.

Từ năm 1985-1996, ông làm Phó Cục trưởng rồi Cục trưởng Cục Điện ảnh. Trong suốt thời gian làm công tác quản lý, ông vẫn không rời niềm đam mê sáng tác. Ông luôn là cánh chim đầu đàn trong sáng tạo nghệ thuật, là tấm gương cho các thế hệ nghệ sĩ trẻ học tập, noi theo. Khi đang giữ trọng trách Cục trưởng Cục Điện ảnh, ông đã xin nghỉ công tác quản lý để tiếp tục được làm phim.

Năm 1997, khi đã ngoài 60 tuổi, ông bắt tay vào thực hiện bộ phim truyện sử thi Hà Nội 12 ngày đêm (Biên kịch Hồ Phương, Hữu Mai, Chu Lai, Nguyễn Thị Hồng Ngát, Đinh Thiên Phúc), bộ phim được thực hiện trong 5 năm, đến năm 2002 mới ra mắt khán giả. Tình yêu điện ảnh, sức sáng tạo, lao động nghệ thuật bền bỉ của ông một lần nữa được ghi nhận bằng Giải thưởng Bông sen bạc tại LHP Việt Nam lần thứ XIV (2004).

Trọn vẹn cho nghệ thuật

Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc sinh năm 1934 tại xã Hiền Quan, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Năm 1949, mới 15 tuổi ông đã đi theo cách mạng; tháng 11.1953, người thanh niên chưa tròn 20 tuổi vào công tác trong ngành điện ảnh, lúc đó mới được khai sinh tại Đồi Cọ, An toàn khu (ATK) Thái Nguyên trong kháng chiến chống Pháp.

Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc đã để lại những tác phẩm điện ảnh phản ánh trung thực chặng đường của lịch sử dân tộc. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tình yêu quê hương đất nước và tính chính luận, thời sự sắc bén đã làm nên thành công cho những bộ phim tài liệu, phim truyện của ông. Những giá trị nội dung, tư tưởng và nghệ thuật xuất sắc trong các tác phẩm đầy tính hiện thực của NSND Bùi Đình Hạc đã góp phần tạo nền tảng cho điện ảnh Cách mạng phát triển vững chắc, đồng hành cùng lịch sử đấu tranh vì độc lập dân tộc, thống nhất đất nước; đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp VHNT nước nhà.

Ông cũng có một gia đình nghệ thuật đặc biệt. Vợ ông, PGS. TS.NSND Nguyễn Thị Hiển đã được Nhà nước vinh danh và trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT trong lĩnh vực Múa ngày 19.5.2023. Con trai ông, đạo diễn, NSƯT Bùi Trung Hải nối nghiệp cha luôn tâm huyết hết mình với điện ảnh; con dâu là TS Nghệ thuật Trần Thị Minh Thu, một nhà nghiên cứu sân khấu. Niềm vui về những thành công của vợ và các con đã giúp ông nhẹ bước trong những năm tháng tuổi cao sức yếu. Với tài năng hiếm có, niềm đam mê, sức sáng tạo nhiệt thành, những tác phẩm điện ảnh xuất sắc, mẫu mực đã ghi dấu Đạo diễn, NSND Bùi Đình Hạc là một nghệ sĩ hàng đầu của Điện ảnh Cách mạng Việt Nam. 

NGUYỄN THỊ THU HÀ