VHO - Nằm nép mình bên sông Trà Khúc, làng rèn thôn Minh Khánh, xã Tịnh Minh, huyện Sơn Tịnh (Quảng Ngãi) đã trải qua hàng trăm năm tuổi, hiện vẫn còn nhiều hộ gia đình tâm huyết với nghề. Bởi nghề rèn không chỉ giúp họ có thu nhập ổn định mà còn là niềm tự hào của gia đình.

Gia đình ông Nguyễn Đô gắn bó, phát triển kinh tế với nghề rèn

Thăng trầm làng rèn
Thời kỳ hưng thịnh của làng rèn Minh Khánh có hơn 150 hộ làm nghề rèn. Tất cả sản phẩm rèn của làng từ dao, búa, lưỡi liềm, lưỡi cày, cuốc, rựa, xẻng… đều nổi tiếng khắp gần xa vì độ bền và chắc. Những sản phẩm của làng không chỉ cung cấp nội tỉnh mà còn tận các tỉnh Tây Nguyên, Nam Bộ. Cho đến khi máy móc công nghiệp phát triển, nhu cầu của người tiêu dùng về nông cụ thủ công giảm, một thời gian dài, làng rèn tưởng chừng như đã phải tắt bếp. Ông Nguyễn Đô, thôn Minh Khánh cho biết: “Đã có một thời, làng nghề rèn Tịnh Minh chao đảo, tưởng như không tồn tại lâu dài được, các lò rèn hoạt động cầm chừng, sản phẩm không tiêu thụ được. Nhưng với quyết tâm giữ lấy nghề truyền thống, hiện vẫn còn hơn 50 hộ dân ngày đêm luôn cặm cụi, cần mẫn nối nghiệp cha ông”.
Theo ông Đô, để cho ra thành phẩm từ thanh sắt, thép thô, người thợ rèn phải trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi rất nhiều công sức. Sắt, thép sau khi dùng búa tạ đập cho nhẵn ra được đưa vào lửa nung đến khi đỏ rực. Khâu này đòi hỏi thợ rèn phải có nhiều kinh nghiệm, nhìn độ hồng của sắt và thép trên ngọn lửa có thể nhận biết được quá trình nung đã đạt hay chưa. Tiếp đến, dùng búa đập nhiều lần tạo hình và mài thủ công từng chi tiết đến khi cho ra thành phẩm.
“Trong các khâu, quan trọng nhất là “nước tôi”, nghĩa là cho sản phẩm qua lửa lần cuối rồi nhúng vào nước lạnh. Sau khi nhúng xong, người thợ mang đi mài lần cuối để hoàn chỉnh sản phẩm. Nước tôi già hay non ảnh hưởng đến độ sắc của dụng cụ. Ưu điểm nữa của nước tôi là dù sau thời gian sử dụng, sắt bị mài mòn thì vẫn có thể đem đến lò rèn sửa chữa lại”, ông Đô nói.

Sản phẩm của làng rèn Minh Khánh cung cấp trong và ngoài tỉnh

Nghề rèn vất vả, nhu cầu sử dụng nông cụ thủ công của khách hàng ngày càng ít ỏi, nghề không đủ nuôi sống gia đình nên nhiều gia đình đã từ bỏ nghề tìm những nghề nghiệp khác nhằm kiếm kế sinh nhai. Trung bình mỗi ngày, ông Đô rèn 20 - 25 lưỡi liềm để bán cho thương lái, với giá từ 20 - 22 nghìn đồng/chiếc. Dù giá không cao, nghề vất vả nhưng cũng nhờ nghề rèn mà vợ chồng ông nuôi con cái khôn lớn, ăn học đàng hoàng. 
“Tôi là đời thứ 4 trong gia đình được truyền lại nghề rèn này. So với trước những năm 2000, thì nghề rèn không còn được như xưa. Nhu cầu khách hàng ngày càng giảm, thợ rèn chỉ có thể sản xuất cầm chừng. Dẫu vậy, gia đình tôi vẫn cố gắng bám trụ để giữ lại nghề xưa, chỉ tiếc là không còn ai nối nghề này”, ông Đô trải lòng.

Ông Nguyễn Tòng có hơn 50 năm gắn bó với nghề rèn

Kỳ vọng hồi sinh làng rèn hơn 300 năm 
Vừa đến đầu làng đã nghe những âm thanh chan chát của búa với đe nện vào nhau. Tìm đến nhà ông Nguyễn Tòng, Trưởng Ban Quản lý làng nghề rèn Tịnh Minh đúng lúc ông ngồi bên bếp lửa đỏ rực, miệt mài với công việc. Ông thuần thục đưa lưỡi cuốc vào lò nung, thỉnh thoảng lại nâng búa đập liên tục xuống lưỡi cuốc đã nung đỏ đặt trên đe. Theo cha học nghề rèn từ lúc 10 tuổi, đến nay, ông Tòng có hơn 50 năm gắn bó với nghề rèn.
Dừng tay, quệt dòng mồ hôi ướt đẫm trán, ông Tòng cho hay, mỗi một sản phẩm rèn ở Minh Khánh khi làm ra đều được người thợ rèn dành vào đó rất nhiều tâm huyết. Bởi vậy, chất lượng sản phẩm cao, được khách hàng ưa chuộng. Cách đây chừng hơn 20 năm, dao, rựa Minh Khánh được bán khắp miền núi, đồng bằng. Người đi rừng, lên núi, đi thu hoạch rẫy keo, làm cà phê đều tìm đến để mua sản phẩm. Nên với lớp trẻ ngày đó, được ông cha truyền lại nghề rèn là cả một niềm vinh dự và tự hào. Giờ đây, máy móc, dụng cụ hiện đại xuất hiện đã dần thay thế cho nhiều vật dụng truyền thống, nên sản phẩm bán ra cũng không được nhiều.
“Lớp trẻ ở làng giờ không còn chịu theo nghề truyền thống. Chỉ người già, người lớn tuổi như chúng tôi là còn gắn bó nên nghề rèn Minh Khánh không phát triển được như xưa. Dẫu vậy, tôi tin rằng với sự nỗ lực động viên của mình, cộng thêm sự quan tâm, hỗ trợ của Nhà nước thời gian gần đây trong việc giữ gìn, phát huy làng nghề, một ngày nào đó thế hệ trẻ sẽ lại đam mê, nối nghề. Và nghề rèn truyền thống Minh Khánh sẽ được hồi sinh”, ông Tòng bộc bạch.

Sản phầm rèn được quảng bá hình ảnh tại hội chợ triển lãm hàng OCOP 

Đến nay, làng rèn xã Tịnh Minh được Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam chứng nhận nhãn hiệu tập thể và được UBND tỉnh công nhận làng nghề truyền thống. Mới đây, sản phẩm của làng nghề đã được công nhận OCOP 3 sao. Đây sẽ là cơ hội, là nguồn động lực to lớn để lửa lò rèn Minh Khánh tiếp tục cháy. Và một ngày nào đó, làng nghề 300 năm tuổi sẽ lại trở về thời kỳ huy hoàng.

NHƯ ĐỒNG